چرا هر جامعه‌ای به خرمگس نیاز دارد

ایران امروز، بیش از هر چیز به تعداد زیادی خرمگس نیاز دارد. نه از آن حشرات پرنده‌ی بزرگ، بل‌که آدم‌هایی که نقش خرمگس را برای جامعه‌شان بازی کنند. در این یادداشت، از مفهوم سقراطی خرمگس و لزومش برای آینده‌ی ایران خواهم گفت.

خرمگس سقراطی

اگر اهل فلسفه خواندن نباشید و در این مورد نشنیده باشید، برایتان جالب خواهد بود که پدر علم فلسفه -یعنی سقراط- هیچ اثر مکتوبی از خودش به جا نگذاشته است. و [تقریبا] هر چیزی که ما به سقراط نسبت می‌دهیم، از روی نوشته‌های افلاطون است. افلاطون شاگرد سقراط بوده و در آثار فلسفیش از سقراط به عنوان کاراکتر اصلی داستان‌ها و دیالوگ‌ها استفاده کرده است.

این‌که این دیالوگ‌ها تا چه حد به واقعیت نزدیک‌اند، دقیقا معلوم نیست. ولی اصطلاح خرمگس (Gadfly) در یکی از همین آثار مکتوب افلاطون به نام «مدافعه‌ی سقراط» (Apology) معنای فلسفی خودش را پیدا کرده است. این رساله‌ی افلاطون به بازگو کردن اتفاقات دادگاه سقراط در آتن می‌پردازد؛ دادگاهی که در نهایت به مرگ سقراط منجر شد.

سقراط در این دادگاه و در دفاع از خودش، خطاب به آتنیان می‌گوید «اگر مردی مثل من را بکشید، بیش‌تر از من به خودتان آسیب خواهید زد». و دلیل این ادعا را در شباهت خودش به یک خرمگس بیان می‌کند. به گفته‌ی سقراط، خرمگس مزاحم دائمی اسب (و حیوانات مشابه) است و او مزاحم دائمی مردم و بزرگان آتن. همان‌طور که خرمگس نمی‌گذارد اسب آرام بماند، سقراط هم دائما اهل آتن را به چالش می‌کشد و نمی‌گذارد با بی‌خیالی در همین وضع فعلی بمانند.

اما همان‌طور که از این توصیف کوتاه برمی‌آید، مزاحمتی که سقراط از آن می‌گوید به هیچ وجه معنایی منفی ندارد. او بیش از هر چیز، مزاحم صاحبان قدرت و ثروت در آتن بود و سوالاتی را می‌پرسید که خیلی‌ها جرئت فکر کردن به‌شان را هم نداشتند. او از لحاظ اخلاقی، خود را مامور به چالش کشیدن مردم آتن می‌دانست. و تا لحظه‌ی مرگ هم این وظیفه را رها نکرد.

خرمگس‌های مدرن

نوبت شما

فکر می‌کنید چه‌طور می‌توانیم خرمگس باشیم؟ راه شخصی‌تان را در کامنت‌ها بنویسید.

دوستان‌تان را به عضویت در سایت، خواندن محتوای اختصاصی اعضا و شرکت در بحث‌ها دعوت کنید.