تغییر اقلیم و گرم شدن زمین بزرگ‌ترین تهدیدها برای حیات انسان در طول چند دهه‌ی آینده هستند. اما به نظر می‌رسد -به‌خصوص در رسانه‌های فارسی- کسی درمورد آن‌ها حرف نمی‌زند. یک جست‌وجوی ساده از کلمه‌ی تغییر اقلیم در گوگل، عمق فاجعه را نشان می‌دهد. وضعیت در جست‌وجوی گرمایش جهانی کمی به‌تر است. اما در هر صورت، محتوای فارسی دقیق و درست درمورد این پدیده‌ها عملا نایاب است.
هفته‌ی گذشته از کاربران توییتر پرسیدم چه‌قدر با تغییر اقلیم آشنایی دارند و به لطف ری‌توییت‌های فعالین محیط زیست، افراد زیادی به سوالم پاسخ دادند. همان‌طور که از آمار برمی‌آید، سکوت رسانه‌ای درمورد تغییر اقلیم منجر به کم بودن آگاهی عموم نسبت به آن شده است.
در مجموع، ۲۳۵ نفر در نظرسنجی شرکت کرده‌اند. از این تعداد، ۳۱ درصد گفته‌اند که کاملا با مفهوم تغییر اقلیم آشنایی دارند، ۴۴ درصد گفته‌اند درمورد آن چیزهایی شنیده‌اند و ۲۵ درصد هم اطلاعات خاصی درموردش نداشته‌اند.
البته باید توجه داشت که این آمار در توییتر جمع‌آوری شده و به هیچ وجه دقیق نیست. چون کاربران توییتر باسوادند، با تکنولوژی آشنایند و خواه‌ناخواه بخشی از اخبار روز را در توییتر می‌بینند. آمار کسانی که با تغییر اقلیم آشنایی معمولی یا کم دارند، قطعا در کل جامعه‌ی ایرانی بیش‌تر از ۶۹ درصدِ توییتر است.
به خاطر تمام این‌ها و مطالبی که در ادامه ذکر خواهد شد، می‌خواهم این گزارش را به تغییر اقلیم و گرمایش جهانی و هر چه که به آن‌ها مربوط است اختصاص دهم. به خواندن ادامه دهید. مشکل از آن‌چه که فکر می‌کنید مهم‌تر است.
آمار کسانی که با تغییر اقلیم آشنایی معمولی یا کم دارند، قطعا در کل جامعه‌ی ایرانی بیش‌تر از ۶۹ درصدِ توییتر است.
فهرست مطالب
اقلیم یعنی چه؟ و چه تفاوتی با آب‌وهوا دارد؟
تاثیرات منفی تغییر اقلیم در سال‌های اخیر
آمار گازهای گل‌خانه‌ای در ایران و جهان
چه‌طور می‌شود اوضاع را به‌تر کرد؟
گرمایش جهانی چیست؟
همان‌طور که می‌شود از اسمش حدس زد، گرمایش جهانی یعنی افزایش دمای میانگین کره‌ی زمین در بلندمدت. پدیده‌ای که ما امروز به نام گرمایش جهانی (Global Warming) می‌شناسیم از اوایل قرن بیستم (بعد از انقلاب صنعتی) آغاز شده، از دهه‌ی ۱۹۷۰ میلادی شدت گرفته و تا همین الان ادامه دارد.
به گفته‌ی ناسا (سازمان ملی هوافضای آمریکا) میانگین دمای سطح کره‌ی زمین از سال ۱۸۸۰ میلادی تا به امروز یک درجه‌ی سانتی‌گراد افزایش پیدا کرده است. این در حالی‌ست که افزایش دما از سال ۱۷۵۰ تا ۱۸۸۰ فقط ۰٫۱۵ درجه بوده است. یعنی فعالیت‌های بشر به شکل کاملا واضحی به روند گرم شدن زمین سرعت بخشیده و هنوز هم به این کار ادامه می‌دهد.
این ویدئو در سایت ناسا روند گرم شدن زمین را از سال ۱۸۸۰ تا ۲۰۱۸ نشان می‌دهد.
شاید فکر کنید یک درجه‌ی سانتی‌گراد که چیز خاصی نیست. اما میانگین دمایی که ناسا از آن صحبت می‌کند، مربوط به تمام سطح کره‌ی زمین است؛ خشکی و آب، قطب و استوا.
دمایی که ما در محل زندگی‌مان تجربه می‌کنیم، در کوتاه‌مدت دچار نوسانات مختلفی می‌شود. بعضی از این تغییرات قابل پیش‌بینی هستند (مثل تغییر دما در چرخه‌ی روز و شب یا در زمستان و تابستان) و بعضی دیگر غیرقابل پیش‌بینی (مثل تغییر دما تحت تاثیر الگوهای باد و میزان رطوبت).
اما دمای کره‌ی زمین بیش از هر چیز به میزان انرژی‌ای که از خورشید می‌گیرد و میزان انرژی‌ای که به فضا برمی‌گرداند، مربوط است؛ مقادیری که کوتاه‌مدت تغییرات عمده‌ای ندارند. به همین خاطر با وجود این‌که تغییرات دما در تمام مناطق یک‌سان نیست، میانگین کل باید تقریبا ثابت بماند. اتفاقی که در چند دهه‌ی اخیر نیافتاده است.
حالا یک لحظه به این فکر کنید که برای یک درجه گرم‌تر شدن تمام اقیانوس‌ها، خشکی‌ها و اتمسفر (جو) کره‌ی زمین، چه حجم عظیمی از انرژی گرمایی لازم است.
اصلا بیایید به تاریخ کره‌ی زمین نگاه کنیم. کاهش دمایی که باعث به وجود آمدن عصر یخ‌بندان شد، بین یک تا دو درجه‌ی سانتی‌گراد بود. هنوز هم فکر می‌کنید یک درجه گرم‌تر شدن زمین مهم نیست؟
یک لحظه به این فکر کنید که برای یک درجه گرم‌تر شدن تمام اقیانوس‌ها، خشکی‌ها و اتمسفر (جو) کره‌ی زمین، چه حجم عظیمی از انرژی گرمایی لازم است.
چرا زمین در حال گرم شدن است؟
خورشید همیشه در حال فرستادن نور و انرژی به سمت زمین است. (از طریق تابش اشعه‌های خورشیدی) بخشی از این انرژی جذب زمین می‌شود و بخش دیگری از آن به سمت خورشید بازگشت داده می‌شود. (بازتابش اشعه‌های خورشیدی) مقدار انرژی بازگشتی از زمین به فضا، به شدت تحت تاثیر ترکیبات شیمیایی حاضر در اتمسفر است. از بین این ترکیبات شیمیایی، گازهای گل‌خانه‌ای بیش‌ترین تاثیر را روی گرم شدن زمین دارند. دی‌اکسید کربن و سایر آلاینده‌ها و گازهای گل‌خانه‌ای (مثل متان) در اتمسفر زمین جمع می‌شوند و نور و انرژی خورشیدی برگشت‌داده‌شده از سطح زمین را جذب می‌کنند.
در حالت عادی، این انرژی باید در فضا پخش شود. اما این آلاینده‌ها در جو زمین مانع خروج بخشی از گرما می‌شوند و کم‌کم زمین را گرم‌تر می‌کنند. این پدیده اصطلاحا «تاثیر گل‌خانه‌ای» (Greenhouse Effect) نامیده می‌شود.
نکته این‌جاست که تاثیر گل‌خانه‌ای یک پدیده‌ی طبیعی‌ست که اتفاقا دمای زمین را تنظیم کرده و باعث شده دمایی قابل زندگی در آن به وجود بیاید. اما دخالت انسانی آن را از تنظیم خارج کرده و افزایش دمای زمین را به مرحله‌ای بحرانی رسانده است.
جنگل‌زدایی
در گذشته جنگل‌ها بخش بزرگی از دی‌اکسید کربن تولیدی انسان‌ها را می‌گرفتند و آن را تبدیل به اکسیژن می‌کردند. اما حالا نه تنها تولید دی‌اکسید کربن بالا رفته، بل‌که جنگل‌زدایی و از بین بردن درختان هم به حداکثر میزان خودش رسیده. براساس آمار اعلام‌شده توسط سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل (فائو) بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۰ سالانه ۱۶ میلیون هکتار و بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ سالانه ۱۳ میلیون هکتار از جنگل‌های زمین از بین رفته‌اند. براساس آمار دیگری از همین سازمان، ۲۰ درصد از گازهای گل‌خانه‌ای به دلیل جنگل‌زدایی به جو رسیده‌اند. (اگر جنگل‌ها سر جایشان بودند، ۲۰ درصد از گازهای گل‌خانه‌ای تولیدشده، به اکسیژن تبدیل می‌شدند.)
دلیل اصلی جنگل‌زدایی توسط انسان‌ها، تغییر کاربری آن‌ها برای کشاورزی و دام‌پروری‌ست.
تغییر اقلیم چیست؟
ناسا تغییر اقلیم را این‌طور تعریف می‌کند:
«تغییر اقلیم به مجموعه‌ای گسترده از پدیده‌های جهانی گفته می‌شود که دلیل اصلی وقوع آن‌ها استفاده از سوخت‌های فسیلی و رها شدن گازهای مختلف در اتمسفر زمین به واسطه‌ی آن است. این گازها، گرما را به دام می‌اندازند و مانع خروج آن‌ها از اتمسفر می‌شوند.
این مجموعه از پدیده‌ها شامل روند افزایش دمای زمین یا همان گرمایش جهانی، بالا آمدن سطح آب دریاها، آب شدن کوه‌های یخ در گرین‌لند (منطقه‌ای در اقیانوس منجمد شمالی)، قطب جنوب، قطب شمال و مناطق دیگر جهان، تغییر زمان جوانه زدن و شکوفه دادن گیاهان و حوادث سهمگین آب‌وهوایی (مثل گردباد، طوفان، سیل، گردوغبار و…) می‌شود.»
خیلی‌ها اصطلاح گرمایش جهانی و تغییر اقلیم را هم‌معنی یک‌دیگر می‌دانند و به جای هم به کار می‌برند. اما همان‌طور که از تعریف بالا معلوم است، گرم شدن زمین یکی از پی‌آمد‌های تغییر اقلیم محسوب می‌شود و این دو باهم یک‌سان نیستند.
اقلیم یعنی چه؟ و چه تفاوتی با آب‌وهوا دارد؟
منظور از آب‌وهوا، شرایط جوی یک منطقه در یک بازه‌ی زمانی کوتاه (حداکثر چند روز) است. همه‌ی ما شنیده‌ایم که آب‌وهوای شهر ایکس در روز ایگرگ بارانی، برفی، آفتابی یا طوفانی‌ست.
اما اقلیم، میانگین منطقه‌ای یا جهانی میزان دما و رطوبت و البته الگوی بارش در بلندمدت (چندین فصل تا چندین دهه) است. (برای اثبات تغییر اقلیم در یک منطقه معمولا از آمار سی سال اخیر استفاده می‌شود.)
یکی از نتایج این تعریف این است که می‌شود درمورد تغییر اقلیم یک منطقه‌ی خاص یا تغییر اقلیم جهان صحبت کرد و این دو مورد باهم تفاوت دارند.
تاثیرات منفی تغییر اقلیم در سال‌های اخیر
گرمای بی‌سابقه، خشک‌سالی‌های طولانی، بارش‌های سنگین در بازه‌های زمانی کوتاه و شدیدترین طوفان‌ها، از جمله تاثیراتی هستند که تغییر اقلیم روی مناطق مختلف جهان گذاشته است.
در صورت ادامه‌ی روند فعلی، این تاثیرات اولیه می‌توانند تبدیل به آتش‌سوزی‌های گسترده و غیرقابل مهار، خشک‌سالی‌های طولانی‌تر، بحران شدیدتر آب آشامیدنی، سیل‌های بزرگ‌تر، به زیر آب رفتن جزایر و سواحل، انقراض گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری، ظهور آفت‌های جدید کشاورزی، گسترش بیماری‌های مختلف واگیردار، آسم و آلرژی‌های مختلف و اتفاقات ناگوار دیگر شوند.
آمار منتشرشده توسط سازمان جهانی حیات وحش نشان می‌دهد که از سال ۱۹۷۰ تا ۲۰۱۴ بیش از ۶۰ درصد از گونه‌های جانوری (از گروه‌های پستانداران، ماهی‌ها، خزندگان و پرندگان) منقرض شده‌اند؛ روندی که در صورت کنترل نشدن تغییر اقلیم، شدت هم خواهد یافت.
علاوه بر این، تحقیقات مختلفی (مثل این) با بررسی آمار چند دهه‌ی اخیر، نتیجه گرفته‌اند که کشورهای خاورمیانه -از جمله ایران- هم گرم‌تر شده‌اند و این روند ادامه خواهد داشت. یک نگاه به تاثیرات تغییر اقلیم و مقایسه‌اش با وضعیت محیط زیست ایران هم این ادعا را ثابت می‌کند.
فکر می‌کنید تغییر اقلیم و گرمایش جهانی درمورد ایران صادق نیست؟ دوباره فکر کنید.
آمار گازهای گل‌خانه‌ای در ایران و جهان
ایران از لحاظ میزان تولید گازهای گل‌خانه‌ای رتبه‌ی سیزدهم جهان (با ۱٫۵۸ درصد سهم از کل گازهای گل‌خانه‌ای تولیدشده) و از لحاظ میزان تولید گازهای گل‌خانه‌ای به ازای هر نفر رتبه‌ی چهل‌وچهارم جهان را دارد. (آمار به ترتیب مربوط به سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۳ است.)
یک نکته‌ی مهم دیگر این است که سه کشوری که در صدر لیست تولیدکنندگان گازهای گل‌خانه‌ای قرار دارند (چین، آمریکا و اتحادیه‌ی اروپا) در مجموع ۱۴ برابر ۱۰۰ کشور انتهایی لیست، اتمسفر زمین را آلوده می‌کنند.
صنعت تولید انرژی بیش‌ترین سهم را در تولید گازهای گل‌خانه‌ای دارد. (استفاده از سوخت‌های فسیلی برای تولید برق، گرمایش و حمل‌ونقل) کشاورزی و دام‌پروری هم رتبه‌های بعدی را به خود اختصاص داده‌اند.
انکارکنندگان تغییر اقلیم
تا این‌جای کار شواهد و آمار مختلفی درمورد تغییر اقلیم و دلایل و نتایج آن دیدید. شاید فکر کنید با وجود تمام این‌ها کسی نمی‌تواند منکر تغییر اقلیم در سرتاسر کره‌ی زمین باشد. اما شوربختانه در تمام کشورها کسانی هستند که چیزی به نام تغییر اقلیم یا گرمایش جهانی را به رسمیت نمی‌شناسند. اما چرا؟
بزرگ‌ترین دلیل، پول است. هرکس که به نوعی از خرید و فروش سوخت‌های فسیلی (مثل نفت) یا نابودی جنگل‌ها سود می‌برد، می‌تواند به خاطر ادامه‌ی سودش تغییر اقلیم را انکار کند. چون پذیرفتن تغییر اقلیم برابر با پذیرفتن ضرورت کنار گذاشتن سوخت‌های فسیلی و استفاده از روش‌های پاک تولید انرژی -مثل انرژی خورشیدی یا بادی- خواهد بود.
چه‌طور می‌شود اوضاع را به‌تر کرد؟
پاسخ در ظاهر روشن است: باید میزان تولید گازهای گل‌خانه‌ای را کم کنیم (مثلا به سمت استفاده از انرژی‌های پاک به جای سوخت‌های فسیلی برویم) و در عین حال تلاش کنیم با احیای جنگل‌ها و اکوسسیستم‌های کوچک‌تر، بخشی از گازهای تولیدشده را به اکسیژن تبدیل کنیم. یعنی بگذاریم زمین خودش را ترمیم کند.
راه دیگری که تا به حال عملی نشده ولی ممکن است در آینده ممکن شود، جمع کردن گازهای گل‌خانه‌ای از جو و ذخیره‌ی آن‌ها در زیر زمین است.
در هر صورت، به گفته‌ی پنل بین‌دولتی تغییر اقلیم (IPCC) ما حدودا ۱۲ سال وقت داریم تا میزان تولید گازهای گل‌خانه‌ای را به نصف میزان فعلی برسانیم. تنها راه نجات کره‌ی زمین، همین است.
امضای توافق‌نامه‌ی پاریس از سوی ۱۹۷ کشور (شامل ایران) در سال ۲۰۱۶ گامی مثبت در جهت نجات زمین بود. اما خروج آمریکا -بعد از انتخاب ترامپ به عنوان رئیس جمهور- و تبدیل نشدن مفاد توافق‌نامه به قانون در ۱۳ کشور بزرگ امضاکننده مثل روسیه، ترکیه و ایران، باعث شده که تاثیر توافق‌نامه‌ی پاریس زیر سوال باشد. (توافق‌نامه باید به نحوی از پارلمان یا مجلس قانون‌گذاری هرکدام از کشورهای امضاکننده بگذرد تا ضمانت اجرایی پیدا کند.)
حالا باید دید که انسان‌ها تا کِی می‌توانند خشم طبیعت را نادیده بگیرند. نه، به‌تر است این‌طور بگویم: باید دید که قلدرترین انسان‌های روی زمین کِی خواهند فهمید که زورشان -به هرکسی هم که برسد- به خود زمین نمی‌رسد.
درمورد تاثیر تغییر اقلیم روی آتش‌سوزی در جنگل‌ها
پست‌های مرتبط
تعریف چند اصطلاح سیاسی
در این پست، چند اصطلاح سیاسی پرکاربرد را برایتان تعریف کرده‌ام. یادگیری این مفاهیم، می‌تواند بنیانی باشد برای درک به‌تر دنیای سیاست.
ما چه‌طور به نسل خسته و ناامید تبدیل شدیم
نسل ما (متولدین 60 تا 75) در چند مرحله به یک نسل خسته و ناامید تبدیل شده. در این یادداشت، از این چند مرحله گفته‌ام و جایی که امروز به آن رسیده‌ایم.
اخلاق زیست‌محیطی
بیایید رفتارهای خودمان در تقابل با محیط زیست را بررسی کنیم. آیا سبک زندگی ما اخلاقی است!؟ آیا چیزی به نام اخلاق زیست‌محیطی برای ما تعریف شده؟
تقریبا هیچ‌جای دنیا، به انرژی‌های پاک مثل خورشیدی و بادی بهای لازم داده نمیشه. مافیای نفت واقعا قوی و جدی جلوی این قضیه وایساده.حیف. به راحتی میشه مصرف سوخت فسیلی رو کاهش داده.
ممنون بابت مقاله.
قربانت. ممنون از وقتی که برا خوندن و نظر دادن گذاشتی.
آره واقعا، پولای پشت پرده و سیاستای احمقانه پدر همه‌ی عالمو درآوردن…
مدتی هست درباره تغییر اقلیم و گرمایش جهانی میخونم. دیشب با وبلاگتون آشنا شدم. در یک کلمه : فوق العادس
مطالب کاملا مستند و با رفرنس که کمتر وبلاگی این گزینه رو داره و این رفرنس دهی چقدر ارزشمندتر کرده مطالبتون رو.
از شما بابت آماده کردن و به اشتراک گذاری مطالب و محتواها تشکر میکنم.
امیدوارم که با قوت به کارتون ادامه بدید و موفق باشید.
سلام و بسیار ممنون‌ام بابت کامنت انرژی‌بخش‌تون 🙂
منم امیدوارم که در آینده هم پست‌های مفید بیش‌تری با شما و باقی خوانندگان به اشتراک بذارم.